|
Sagadiktning
Soge: Ordet
betyr forteljing, og var forteljingar om dåtidas personar den gongen
som gjekk på folkemunne. Det var fleire typar soger:
Islendingesoger, fortel om det dramatiske livet på det
nybygde Island.
Kongesoger, fortel historien om dei norske kongane frå
Harald Hårfagre av.
Riddersoger, oversetjingar frå franske forteljingar.
Fornaldersoger/lygesoger, eventyrlege forteljingar om
helteskikkelser som skal ha levd i fjern fortid.
Realistiske soger: I motsejing til dei meir
underholdningsretta riddersogene og lygesogene omhandlar
Islendingesoger og Kongesoger om faktiske hendingar. Islendingesogene
handlar då også mykje om sterke menn, sterke kvinner og dramatiske
handlingar.
Islendingesoger: Det uvanlege eller det som skil seg ut i frå
andre soger er at Islendingesogene handlar om vanlege folk, og dei har
ein sjeldan litterær kvalitet. Folk frå alle samfunnslag kjem fram,
sjølv om høvdingar, storbønder og skaldar har fått mykje plass. Me
veit ikkje korleis islendingesogene har verta til. Me veit blant anna
ikkje kven forfattarane er. Nedskrivinga av sogene starta på
1200-talet, men handlinga har altså foregått 200-300 år tidlegare.
Den finst to teoriar om korleis dei var skrive ned:
Friprosateorien trur at sogene har eksistert stort sett
ferdig i munnleg form, og at dei som har skrive sogene, berre skreiv
ned munnlege forteljingar.
Bokprosateorien meiner at det står ein forfattar bak kvar
soge. Sogeforfattarane har berre hatt liten hjelp av munnlege
forteljingar, og har elles komponert sogene sjølve.
I dag kjenner me 29 islendingesoger, av forskjellig storleik. Dei
største er Njålsoga, Egils soga og Laxdølasoga. Av dei korte er
Soga om Gunnlaug Ormstunge og Soga om Ravnkjell Frøysgode dei mest
kjente.
Samfunnet i sogene:
Ein merkar i sogene at ættesamfunnet hadde makt over
enkeltmenneske.
Blodhevn var ein av ættenes måte å forsone seg på. For
hvis ein drap ein i ei anna ætt, måtte det bli hevn.
Kvinnene hadde ein framtredande plass i sogene. Forholdet
mellom kvinne og mann vart ofte tatt opp.
Ærekjensla og lagnadstroen var sterke krefter i
enkeltmennesket og samfunnet i sogetida.
Språk og forteljemåte: Det var to krav sogeforfattarane
hadde til teksten: Sogene skulle væra historiske, og dei skulle vera
underholdande. Dette gjer at sogestilen har visse karakteristiske
trekk:
Synsvinkelen var autoral og refererande. Personane fekk ei
objektiv framstilling.
Personskildringa var prega av det ytre; utsjånad og det
dei gjorde.
Oppbygginga gjer at forteljingane også i dag er spennande.
Dei er dramatiske og spenninga bygg opp høgdepunkt.
I replikkane møter me ordkunsten i sogene.
Underdrivelse er eit vanleg virkemiddel, dvs. svakare
uttrykk enn situasjonen tilseier.
Kongesoger:
Ågrip, som betyr «utdrag», er namnet på den eldste
norgeshistorien me kjenner til frå norrønt språk. Boka er lita og
vart tydelegvis skrive i Nidaros i 1190-årene.
Sverres soge vart også skrive i Noreg. Denne soga
forsvarar den omstridte kong Sverre. Den vart skrive i to omgangar;
den eine diktert av Sverre sjølv og den andre skrive etter at han
var død.
Heimskringla er storverket frå norrøn tid, skrive av
Snorre Sturlason. Boka handler om dei norske kongane fram til 1177,
det året Sverre tok kongsnamn.
Sogene handlar om:
Kongane fra Halvdan Svarte, faren til Harald Hårfagre,
til Magnus Erlingsson.
Olav den heilage (Den største delen; den fyller aver en tredel
av heile verket)
Namnet Heimskringla har boka fått etter åpningsordene
i verket, Kringla himsins, som me kan oversetja med «verdensringen»,
det vil seie nordskiva. Boka vart også kalla Noregs kongesoger.
Riddarsamfunnet på moten: Noreg var ikkje isolert frå
Europa på 1200-talet. Utenlanske impulsar som nådde landet var blant
anna ridderromantikk:
Strengleikar var ei samling kjærleiksnoveller oversett frå
fransk til norsk. Noreg fekk frå Europa båe ridderromantikken og
dansen. Også det norske hoffet måtte visa ein viss prakt. Det var
Håkon Håkonsson som fekk oversetja Strengleikar og fleire
andre bøker fordi han personleg var oppteken av litteratur.
Forteljinga om Tristan og Isolde vart på norsk til Soga om
Tristram og Isond.
Kongespeilet var ei anna bok skrive på grunn av
Håkonsson.
Boka handla om livet ved hoffet og var ei slags lærebok. Idealer
som måtehold, rettferd og høvisk framferd vart teken opp i boka.
Populærlitteratur: fornaldersogene Også kalla lygesoger
var oppdikta historia spekka med overdrivelser, sex og vald,
eventyrlege heltar og skurkar. Handlinga foregjekk i Noreg, Island og
Gardariket i ei fjern fortid. Desse tekstane var meint som
underhaldning. Dei vart nedskrivne på Island i tida 1200 til starten
av 1300-talet.
|
